15. yüzyılda Coğrafi Keşifler ile başlayan Avrupa Sömürgeciliği, 16. yüzyılda İngilizlerin katılımıyla farklı bir boyut kazanmıştır. Bu süreçte tamamen ticari kâr amacı güdülmüş ve sömürge faaliyetleri yağma yoluyla değil, ticaret yoluyla gerçekleştirilerek şirketleşme yöntemi benimsenmiştir. Hindistan bölgesinde ilk olarak Portekizliler bulunmuş, ancak izledikleri yağmacı ve misyoner politika sebebiyle kalıcı olamamışlardır. Sonrasında gelen Hollandalılar, tıpkı İngilizlerin de yapacağı gibi, yerel yönetimlere müdahale etmeksizin ticari şirketleşme yolunu tercih etmişlerdir. Portekizli denizci Vasco de Gama'nın Hindistan bölgesini keşfetmesiyle bölgenin zenginlikleri fark edilmiş ve John Watts önderliğindeki İngiliz tüccarlar, 1599 yılında bir şirket kurmuşlardır. Bu şirket, 31 Aralık 1600 tarihinde İngiliz Hükûmeti'nden "East India Company" adını almış ve Doğu Hindistan ile ticaret yapmakla yetkili Londra Tüccar Şirketi ve Valisi unvanını alarak resmiyet kazanmıştır. Söz konusu kumpanya, üç temel ilke doğrultusunda faaliyet göstermiştir: Doğu’daki ticaret tekelini ele geçirmek, bu tekelin devamlılığını sağlamak ve Doğulu yöneticilerden imtiyazlar alarak bu imtiyazları korumak.
Doğu Hindistan Şirketi'nin Cossimbazar'daki fabrikasının arka görünümü
Kuruldukları dönemde Hollanda’nın gerisinde kalmış olmakla birlikte, Babür İmparatorları ve Hint beyleri ile ilişkilerini geliştirerek çeşitli bölgelerde ticari üsler kurmuş ve zamanla Hollanda'nın önüne geçmiştir. Şirketin, yerel zamana yayılan bir yerleşim politikası izlemesi, yerli halkla iyi ilişkiler kurması ve valilerle birlikte bölge yönetim hukuku belirlemesi, onların Hindistan bölgesinde kalıcı olmalarını sağlamıştır. Fransızların sonradan bölgeye gelmesine rağmen, İngilizler askeri önlemler almış ve Robert Clive'ın 1757 Plassey Savaşı ile İngiltere-Fransa arasında geçen Yedi Yıl Savaşları sonucunda bölgedeki tek hâkim güç konumuna gelmişlerdir. Böylelikle bir ticari imparatorluk haline gelmişlerdir. Bu tarihten itibaren siyasi yapısı ağır basan bir yönetim anlayışına sahip olan şirketin ticari faaliyetlerinde de değişimler yaşanmıştır. 17. yüzyılda baharat, pamuklu dokuma, çivit ve güherçile ticaretiyle ilgilenirken, 18. yüzyıla gelindiğinde şeker, çay, afyon ve barut ticareti ön plana çıkmıştır. 1833 yılında İngiliz Hükümeti tarafından şirketin ticari tekelinin elinden alınıp Hindistan yönetimi ile ilgilenmesi istenmiştir. Bu durum, bölgede İngiliz baskısını artırmış; okullar, demiryolları ve yeni kanunlar yapılmıştır. Köleliğin yasaklanmasıyla birlikte bölge halkı sözleşmeli işçi olarak çalışmaya başlamış ve İngiliz gemilerinin bu durumu denetlemesi Avrupa ticaretini önemli ölçüde etkilemiştir.
Doğu Hindistan Şirketi yetkilisini tasvir eden şirket tablosu , yaklaşık 1760
1857 İsyanı ile birlikte Doğu Hindistan Kumpanyası'nın yetkileri elinden alınmış ve bölgenin yönetimi tamamen İngiliz Hükûmeti'nin kontrolüne geçmiştir. İsyan, son derece sert bir şekilde bastırılmış ve bölgede Hristiyan misyonerliği faaliyetleri yürütülmeye başlanmıştır. Portekiz, Hollanda ve Fransa ile yapılan mücadeleler sonucunda Avrupa ticaretini kendi tekelinde toplayan İngilizler, Avrupa'ya ihraç edilen ürünlerin %60'ını karşılar hale gelmiş ve bu durum, onları ekonomik açıdan dev bir imparatorluk haline getirmiştir. Denizcilik ve donanma alanında yaptığı yatırımlar ile Avrupa'nın en güçlü devleti konumuna ulaşmıştır. Doğu Hindistan Kumpanyası, yalnızca Avrupa ülkeleri ile değil, aynı zamanda Osmanlı Devleti ve Çin ile yaptığı ticaretler sayesinde dünya ticaretinde de önemli bir yer edinmiştir. Köleliğin yasaklanması kanununa öncülük etmeleri, tarihte önemli bir dönüm noktası olarak kaydedilmiştir. Kumpanyanın faaliyetlerinin son bulmasının ardından, İngiliz Hükûmeti'nin misyonerlik politikası izlemesi sonucunda, bölgede Hristiyanlık ve Müslümanlık arasında bir karışıklık ortaya çıkmış, Hint yönetimindeki İngiliz misyonerler geniş imkânlara sahip olarak yeni bir yapılanma sürecine girmişlerdir. East India Company, Avrupa üzerinde en etkili güçlerden biri haline gelmiş ve günümüz İngilteresi'nin konumuna şekil veren bir şirket olmuştur.
KAYNAKÇA
HACIOĞLU , Volkan , "Doğu Hindistan Kumpanyası" , Artshop Yayıncılık , İstanbul , Mayıs 2017 , s.64
LURAGHI , Ramondo , "Sömürgecilik Tarihi" , Çev. Halil İNAL , E Yayınları , İstanbul , Aralık 200 , s. 402
ERÇİN , Abülkadir , "İngiliz Doğu Hindistan Kumpanyası ve Kumpanyanın Ticari Faaliyetleri (1600 – 1858) , Bartın Üniversitesi Çeşm-i Cihan Tarih , Kültür ve Sanat Araştırmaları E ‐ Dergisi Cilt:4, Sayı:2, s.111‐133, Kış 2017
0 Yorumlar